در قانون مجازات اسلامی سیاست هایی مانند تبدیل مجازات، تخفیف، تعلیق و معافیت اجرای مجازات در نظر گرفته شده و احکام و قانون هر یک از این حمایت ها نیز مشخص شده است. یکی از این حمایت های قانونی، تبدیل مجازات است که در آن، مجازات محکوم به مجازات خفیف تر و مساعدتری تبدیل می شود. اما این تغییر همیشه و در تمام جرایم امکان پذیر نمی باشد و اعمال آن، نیاز به شرایط قانونی دارد و فقط در موارد مشخص شده در قانون، قابل اجرا می باشد و تفاوتهای زیادی هم با تخفیف، تعلیق و معافیت دارد.
تخفیف مجازات همانطور که از نامش پیداست با توجه به شرایط خاصی می توان در مجازات فرد تخفیف قائل شد و تعلیق مجازات هم یعنی زمان اجرای مجازات به زمان دیگری موکول می شود و در زمان تعیین شده صورت نمی گیرد و معافیت هم یعنی فرد با توجه به شرایط خاصی که دارد از مجازات عفو می شود و لازم است این را بدانید که تمام این عوامل بستگی به شرایط مجرم دارد. برای بررسی امکان استفاده از این امتیازات، مشاوره با وکیل کیفری در شیراز می تواند راه گشا باشد.
مبنای قانونی تبدیل مجازات
مبنای قانونی تبدیل مجازات در قانون مجازات اسلامی مورد بحث قرار می گیرد. به طور کلی، تبدیل مجازات به این معناست که مجازات تعزیری تعیین شده برای یک جرم، در شرایط خاصی می تواند به مجازات خفیف تری تبدیل شود. این تبدیل می تواند از حبس به جزای نقدی یا سایر مجازات های جایگزین حبس باشد. قانون مجازات اسلامی به طور خاص به موارد زیر اشاره می کند:
طبق ماده 37 امکان تقلیل یا تبدیل مجازات حبس وجود دارد. به طور نمونه، در مجازات های درجه چهار و بالاتر، امکان تقلیل حبس به میزان یک تا سه درجه وجود دارد و برای مجازات های درجه پنج و شش، تقلیل به میزان کمتری امکان پذیر می باشد.
ماده 64 تا 79 هم به طور مفصل به مجازات های جایگزین حبس پرداخته و شرایط و ضوابط مربوط به آن ها را بیان می کند. این مجازات ها شامل دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی می باشند.
ماده 68 به طور خاص به جرایم غیرعمدی پرداخته است و قاضی را ملزم می کند در صورتی که مجازات حبس تا دو سال است، مجازات جایگزین حبس تعیین نماید. در جرایم غیرعمدی با مجازات حبس بیش از دو سال، تعیین مجازات جایگزین اختیاری می باشد.
ماده 66 در خصوص جرایم عمدی با حداکثر مجازات قانونی 91 روز تا 6 ماه حبس، در صورتی که مرتکب سابقه ی محکومیت کیفری نداشته باشد یا از اجرای آن پنج سال گذشته باشد، قاضی ملزم به تبدیل مجازات است.
البته تبدیل مجازات به این معنا نیست که هر مجازاتی به مجازات دیگری قابل تبدیل باشد. تبدیل مجازات تابع شرایط و ضوابط خاصی است که در قانون مجازات اسلامی ذکر شده است. در برخی موارد، تبدیل مجازات به جزای نقدی به جای حبس، به دلیل ملاحظات اصلاحی مجرم ارجحیت دارد.
مطالعه مفید: جرم کیفری چیست
مجازات های قابل تبدیل
تبدیل مجازات، در مورد تمام مجازات های تعزیری، قابل اعمال نمی باشد و صرفا در موارد و شرایط خاصی، مجرم، حق دارد با ارائه نمونه لایحه تبدیل، انجام این امر را از محکمه درخواست نماید. لازم به ذکر است، از آنجا که موارد تبدیل مجازات در مجازات های تعزیری و اعمال مجازات های جایگزین حبس، متفاوت می باشد، در این قسمت، در دو بخش جداگانه، این موارد را توضیح خواهیم داد.
برخی مجازاتها مثل شلاق تعزیری نه تنها قابلیت تخفیف دارند، بلکه ممکن است تحت شرایطی به جزای نقدی تبدیل شوند. درک دقیق این که شلاق تعزیری چیست و چه تفاوتی با سایر انواع شلاق دارد، در این زمینه اهمیت زیادی دارد.
موارد تبدیل مجازات در مجازات های تعزیری، در ماده 37 قانون مجازات اسلامی، مورد تصریح قانونگذار قرار گرفته و در سه بند جداگانه، توضیح داده شده است. مطابق بندهای(ب)، (پ) و (ت) این ماده، در مجازات های تعزیری، در موارد زیر، مجرم می تواند، با ارائه نمونه لایحه تبدیل، تغییر مجازات تعزیری خود را از دادگاه درخواست کند:
- تبدیل کردن مجازات تعزیری مصادره اموال، به جزای نقدی درجه 1 تا 4 (از 180 میلیون ریال تا 1 میلیارد ریال)
- تبدیل کردن مجازات تعزیری انفصال دائم، به انفصال موقت، به مدت 5 تا 15 سال
- تبدیل سایر مجازات های تعزیری، به میزان یک یا دو درجه
مطالعه بیشتر: شرایط ثبت نام عفو موردی
شرایط و ملاک های تبدیل مجازات
ملاک ها و شرایط تبدیل مجازات، در ماده 37 قانون مجازات اسلامی بیان شده است و به به موجب این ماده، برای تبدیل مجازات، لازم است تا یک یا چند جهت از جهات تخفیف مجازات که در ماده 38 همان قانون، بیان شده، وجود داشته باشد. این جهات، عبارتند از:
- شاکی یا مدعی خصوص، اعلام رضایت و گذشت نماید.
- متهم، همکاری موثری در معرفی شرکا و معاونین جرم، پیدا کردن اموال حاصل از جرم یا اموال استفاده شده در ارتکاب جرم نماید.
- وقوع جرم، در نتیجه اوضاع و احوال خاصی، مانند رفتار تحریک آمیز بزه دیده یا در اثر انگیزه شرافتمندانه متهم صورت گیرد.
- متهم، خود، وقوع جرم را اعلام کند یا در جریان تحقیقات، اقرار موثری داشته باشد. نظیر اقرار موثر سارق که سبب تخفیف در مجازات جرم سرقت می شود.
- متهم از ارتکاب جرم، پشیمان شده باشد یا دارای حسن سابقه باشد و یا دارای شرایط خاصی، مانند بیماری یا سن بالا باشد.
- متهم، با هدف کاستن از آثار جرم یا جبران زیان های وارده، تلاش هایی را انجام داده باشد.
- ضرر و زیان ناشی از جرم، خفیف باشد.
- متهم، شریک یا معاون جرم باشد و در وقوع جرم، مداخله و نقش ضعیفی داشته باشد.
مطالعه مرتبط: شرایط دریافت پابند الکترونیکی
شرایط تبدیل حبس به جزای نقدی
تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی، یکی از نهادهای ارفاقی پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی می باشد که به منظور کاهش جمعیت کیفری و اصلاح مجرمین در برخی از جرایم غیرعمدی و جرایم عمدی سبک، مورد اعمال قرار می گیرد. این فرآیند مستلزم طی مراحل قانونی مشخصی است که با درخواست محکوم علیه یا وکیل وی از دادگاه صادرکننده حکم قطعی آغاز می گردد. در این درخواست، محکوم علیه با استناد به شرایط قانونی مقرر، تقاضای تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی را مطرح می کند. لازم به ذکر است که انواع مجازات حدی به دلیل آنکه بر اساس قواعد شرعی تعیین شده اند، قابل تغییر یا تبدیل به مجازات های دیگر، از جمله جزای نقدی، نمی باشند.
پس از وصول درخواست، دادگاه صادرکننده حکم قطعی با بررسی شرایط قانونی از جمله نوع جرم، میزان مجازات حبس تعیین شده، وضعیت اجتماعی و اقتصادی محکوم علیه، و نیز فقدان سابقه کیفری مؤثر، نسبت به پذیرش یا رد درخواست تبدیل مجازات اتخاذ تصمیم می کند. در صورت موافقت دادگاه با تبدیل حبس به جزای نقدی، میزان جزای نقدی بر اساس قانون و با در نظر گرفتن وضعیت محکوم علیه تعیین شده و به وی ابلاغ می شود تا در مهلت مقرر نسبت به پرداخت آن اقدام نماید. عدم پرداخت جزای نقدی در مهلت تعیین شده، می تواند منجر به اجرای مجازات حبس اصلی گردد.
مطالعه بیشتر: هتک حرمت چیست
شرایط تبدیل حبس تعزیری به تعلیقی
به موجب ماده 46 قانون مجازات اسلامی، تبدیل حبس تعزیری به تعلیقی مورد پیش بینی قرار گرفته است که بر اساس این ماده می توان به موارد زیر اشاره نمود:
چه مجازاتهایی امکان تبدیل به حبس تعلیقی را دارند؟
در صورتی می توان حبس تعزیری را به حبس تعلیقی تبدیل نمود که جرم تعزیری، جزء جرایم تعزیری درجه سه تا هشت باشد. به عبارت دیگر، بر اساس تقسیم بندی مجازات های تعزیری، جرایمی که مجازات آنها، حبس تا پانزده سال می باشد، قابل تعلیق شدن می باشند و در صورتی که مجازات زندان فردی بیشتر از پانزده سال باشد شرایط لازم برای تعلیق مجازات نمودن آن وجود نخواهد داشت.
نقش جهات تخفیف و وضعیت متهم در تبدیل حبس تعزیری
یکی دیگر از شرایط تبدیل حبس تعزیری به تعلیقی و شرایط تعلیق حبس آن است که شرایط مقرر برای صدور قرار تعویق صدور حکم وجود داشته باشد که از جمله شرایط تعویق صدور حکم بر اساس قانون مجازات اسلامی این است که یکی از جهات تخفیف در مجازات وجود داشته باشد. همچنین در حالتی که پیش بینی شود مرتکب اصلاح شده است و یا در حال جبران ضرر و زیان وارده به بزه دیده و است و سابقه کیفری موثری هم نداشته، دادگاه می تواند حبس تعزیری را به تعلیقی تبدیل نماید.
برای مطالعه: مجازات بی حجابی
مدت زمان تعلیق و پیامدهای ارتکاب جرم جدید در دوره تعلیق
یکی دیگر از شرایط تبدیل حبس تعزیری به تعلیقی، این است که دادگاه صادر کننده حکم، تمام یا قسمتی از اجرای مجازات را برای مدت یک تا پنج سال به حال تعلیق در آورد و آن را برای مدت زمان مشخصی به تعویق اندازد. به این معنا که اگر در طول این مدت مرتکب جرم دیگری انجام ندهد، مجازات زندان یا حبس لغو و منتفی می شود، اما اگر در طول این مدت، جرم دیگری انجام داد به مجازات هر دوی آنها محکوم می شود و اجرای مجازات حبس در خصوص وی انجام می گیرد.
امکان درخواست تعلیق مجازات پس از تحمل بخشی از حبس
ممکن است که علاوه بر دادگاه صادر کننده حکم قطعی زندان، دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری نیز پس از اینکه یک سوم از مجازات زندان تعزیری اجرا شد تقاضای تعلیق اجرای مجازات حبس را داشته باشد . همچنین خود محکوم نیز در صورتی که یک سوم از مجازات حبس تعزیری را تحمل کرده باشد، در صورت وجود شرایط قانونی می تواند از طریق دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری، تبدیل مجازات زندان به حبس تعلیقی را درخواست نماید. برای درخواست آزادی مشروط هم باید مدتی از حبس گذشته باشد.
نتیجه گیری
در این مقاله در مورد تبدیل حبس صحبت کردیم. تعزیری در مواردی خاص مانع از رفتن مجرم به زندان می شود و دادگاه در حکم حبس تعزیری مواردی از جمله انگیزه ارتکاب، وضعیت روحی روانی، سابقه فردی و خانوادگی را در نظر می گیرد. و مهمتر اینکه بنابر مواردی تقلیل مجازات حبس تعزیری نیز امکان پذیر می باشد. همچنین در بسیاری از جرائم غیر عمدی مانند جرائم حدود، قصاص و دیه امکان تبدیل مجازات به جزای نقدی وجود ندارد و حکم صادر شده برای متهم در صورت تایید دیوان عالی کشور لازم الاجرا می باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و دریافت اطلاعات حقوقی بیشتر می توانید از مشاوره وکیل دادگستری شیراز سجاد محمدی استفاده کنید.
