در تنظیم قراردادها و معاملات، استفاده صحیح از مفاهیم حقوقی نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از بروز اختلافات دارد. از جمله مفاهیمی که ممکن است به‌واسطه شباهت لفظی باعث سردرگمی شما شود، تفاوت خیار شرط و شرط خیار می باشد. هرچند این دو اصطلاح در ظاهر نزدیک به هم هستند، اما از نظر حقوقی تفاوت‌های معناداری با هم دارند. آشنایی دقیق با این مفاهیم، به‌ویژه برای کسانی که در معاملات ملکی، تجاری یا خانوادگی شرکت می‌کنند، بسیار ضروری می باشد. سجاد محمدی وکیل شیراز در تمام مراحل پرونده در کنار شماست.
خیار شرط چیست؟
خیار شرط یکی از انواع خیارات مصرح در قانون مدنی ایران می باشد که مطابق ماده 399 قانون مدنی، خیار شرط یعنی اینکه یکی از طرفین عقد یا هر دو طرف یا شخص ثالث، اختیار فسخ معامله را برای مدت معین داشته باشند. این خیار باید به‌صورت صریح در قرارداد قید شود و مدت زمان آن نیز مشخص گردد، وگرنه ابطال می گردد.
به‌عبارت‌دیگر، خیار شرط، حقی قراردادی است که به موجب آن، اختیار فسخ عقد برای مدتی در اختیار شخص مشخصی قرار می‌گیرد. این حق می‌تواند تنها به یکی از طرفین تعلق بگیرد یا برای هر دو طرف یا حتی برای شخص ثالث نیز در نظر گرفته شود. به عنوان نمونه در قرارداد فروش یک ملک، شرط می‌شود که خریدار تا مدت 10 روز حق فسخ معامله را دارد. این یک نمونه از خیار شرط می باشد. برای اطمینان از تنظیم اصولی قرارداد و حفظ کامل حقوق قانونی، بهتر است با بهترین وکیل تنظیم قرارداد در شیراز مشورت کنید.
مطالعه بیشتر: نکات ضروری حقوقی پیش از امضای هرگونه قرارداد
خیار تخلف از شرط به چه معناست؟
خیار تخلف از شرط هم یکی دیگر از خیارات قانونی است که در ماده 234 قانون مدنی مطرح شده است. منظور از آن، حالتی است که یکی از طرفین تعهد می‌کند کاری را انجام دهد یا شرایط خاصی را رعایت نماید، اما در انجام آن تخلف می‌کند، که در چنین حالتی، طرف مقابل اختیار فسخ معامله را خواهد داشت. این نوع خیار برخلاف خیار شرط، نیاز به تعیین مدت ندارد، زیرا به محض اثبات تخلف از شرط، امکان فسخ فراهم می‌گردد. برای نمونه اگر در قرارداد شرط شود که فروشنده باید ظرف یک هفته پایان‌کار ساختمان را ارائه دهد، ولی موفق به انجام آن نشود، خریدار می‌تواند معامله را فسخ نماید.
بیشتر بخوانید: ابطال قرارداد و شرایط آن، نحوه ی پیگیری
شرط خیار چیست؟
شرط خیار اصطلاحی است که گاهی به‌جای خیار شرط به کار می‌رود، اما از نظر اصولی، شرط خیار به معنای شرطی است که در ضمن قرارداد، به نفع یکی از طرفین یا شخص ثالث، حق فسخ ایجاد می‌کند. در واقع، شرط خیار از نظر مفهوم، همان خیار شرط است، اما از دیدگاه ساختار قراردادی، به صورت یک شرط ضمن عقد بیان می‌گردد. بنابراین، تفاوت خیار شرط و شرط خیار در قالب و اصطلاح حقوقی است، نه در ماهیت. اما در کاربردهای عرفی، گاهی این دو به‌صورت مترادف نیز استفاده می‌شوند.
تفاوت خیار شرط و شرط خیار چیست؟
تفاوت خیار شرط و شرط خیار بیشتر در نحوه بیان و ساختار قراردادی آن‌ها می باشد، نه در نتیجه حقوقی. خیار شرط یکی از خیارات قانونی است که به موجب آن، طرفین یا شخص ثالث می‌توانند در مدت معینی معامله را فسخ نمایند و این خیار باید در متن قرارداد با ذکر مدت مشخص قید گردد.
در مقابل، شرط خیار در واقع یک شرط ضمن عقد است که به موجب آن حق فسخ به یکی از طرفین داده می‌شود. از نظر عملی، این دو اصطلاح غالباً به‌جای یکدیگر به‌کار می‌روند و هر دو به ایجاد اختیار فسخ در قرارداد منتهی می‌شوند، اما از لحاظ حقوقی، خیار شرط یک عنوان مستقل در قانون مدنی می باشد، در حالی که شرط خیار قالب قراردادی همان مفهوم می باشد. در صورتی که اعمال این خیارات با سوءنیت یا بدون رعایت مفاد قرارداد صورت گیرد، ممکن است منجر به مطالبه خسارت قراردادی از سوی طرف مقابل شود
انواع خیار شرط
خیار شرط به اشکال مختلفی در قراردادها درج می‌شود. مهم‌ترین انواع آن عبارتند از:
- خیار شرط به نفع خریدار: در این حالت فقط خریدار حق فسخ دارد.
- خیار شرط به نفع فروشنده: تنها فروشنده امکان فسخ دارد.
- خیار شرط متقابل: هر دو طرف معامله حق فسخ دارند.
- خیار شرط برای شخص ثالث: شخصی غیر از طرفین معامله، نماینده یا شریک، می‌توانند قرارداد را فسخ کنند.
در هر صورت، باید در قرارداد، نام فرد صاحب حق فسخ و مدت زمان دقیق آن مشخص گردد.
مدت خیار شرط چقدر است؟
مطابق ماده 400 قانون مدنی، برای صحت خیار شرط، مدت باید معلوم گردد. اگر مدت ذکر نشود، یا به‌صورت مبهم درج شود، مثلاً اینگونه بیان شود که تا زمانی که بخواهم، خیار شرط باطل خواهد شد.
مدت خیار شرط می‌تواند هر بازه زمانی باشد، به مدت 3 روز، یک هفته، تا پایان ماه یا حتی یک ساعت. به شرطی که این مدت مشخص و معین باشد و در قرارداد درج گردد. پایان مدت خیار به منزله اسقاط آن خواهد بود و پس از آن دیگر امکان حق فسخ وجود ندارد.
شرط خیار در عقد نکاح
عقد نکاح به دلیل ماهیت خاص و شخصیت‌محور بودن آن، قابل فسخ با خیار شرط یا شرط خیار نیست. در فقه و قانون مدنی ایران، نکاح عقدی است که دوام و ثبات در آن اهمیت دارد و صرفاً در موارد خاص مانند خیار تدلیس، عیوب یا عسر و حرج قابل فسخ می باشد. بنابراین، درج شرط خیار یا خیار شرط در عقد ازدواج، موجب بطلان آن بخش از عقد خواهد شد و در حقوق ایران فاقد اثر قانونی می باشد.
خیار غبن و خیار شرط
خیار غبن زمانی ایجاد می‌شود که یکی از طرفین معامله به دلیل ناآگاهی دچار ضرر فاحش شود؛ در حالی که خیار شرط تنها در صورتی قابل اعمال است که طرفین پیش از عقد، آن را در قرارداد شرط کرده باشند. به عبارت دیگر، خیار غبن بدون نیاز به توافق قبلی و صرفا با اثبات ضرر قابل اجراست، اما خیار شرط مبتنی بر اراده قبلی و توافق طرفین در زمان انعقاد قرارداد است.
نتیجه گیری
شناخت تفاوت خیار شرط و شرط خیار، به‌ویژه در تنظیم قراردادهای حقوقی، امری مهم و ضروری می باشد. گرچه این دو اصطلاح در مفهوم نهایی شباهت دارند، اما از لحاظ ساختار حقوقی و نحوه درج در قراردادها متفاوت هستند. استفاده از خیار شرط با ذکر دقیق مدت، یکی از ابزارهای مهم برای مدیریت ریسک در معاملات می باشد. همچنین آگاهی از مواردی مانند خیار تخلف از شرط و محدودیت‌های درج خیار شرط در عقد نکاح، موجب پیشگیری از بروز مشکلات حقوقی می گردد. برای بهره‌مندی از تنظیم دقیق قراردادها و دفاع از حقوق خود، توصیه می‌شود با بهترین وکیل تنظیم قرارداد شیراز مشورت نمایید.
