حیثیت و آبرو یکی از باارزش ترین دارایی های هر فرد در اجتماع محسوب می شود. زمانی که شخصی به ناحق متهم، محکوم یا بدنام شود، آسیب های معنوی و اجتماعی فراوانی به او وارد می گردد. قانونگذار در نظام حقوقی ایران برای حمایت از این حق معنوی هر فرد، نهادی تحت عنوان اعاده حیثیت پیش بینی کرده است. این نهاد به افراد اجازه می دهد تا در موارد خاص، با طی تشریفات قانونی، اعتبار و آبروی از دست رفته خود را بازگردانند. در این مقاله ار بهترین وکیل شیراز، به بررسی دقیق اعاده حیثیت در قانون، شرایط و انواع آن، مجازات های مرتبط و تفاوت آن با مفاهیم مشابه خواهیم پرداخت.
اعاده حیثیت چیست؟
اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن اعتبار، آبرو و شرافت فردی است که به دلایل کیفری یا حتی اتهامات نادرستی، خدشه دار شده است. در واقع، اعاده حیثیت اقدامی است برای رفع آثار منفی ناشی از محکومیت کیفری یا اتهامات واهی که بر شخصیت فرد تاثیر گذاشته اند.
جرايمي مانند افترا، قذف و هتک حرمت، همگي به نوعي با خدشه دار كردن حيثيت و اعتبار افراد در ارتباط هستند و در نظام حقوقي ايران با مجازات هايي مشخص مورد برخورد قرار مي گيرند؛ در اين ميان، اعاده حيثيت راهكاري قانوني براي جبران اين آسيب ها به شمار مي رود.
انواع اعاده حیثیت
اعاده حیثیت به دو نوع تقسیم می شود:
- اعاده حیثیت قانونی: پس از گذشت مدت معینی از اجرای کامل مجازات و اثبات حسن رفتار فرد مشخص می شود.
- اعاده حیثیت قضایی: به درخواست فرد و با تصمیم دادگاه صالح، حتی پیش از مهلت مقرر قانونی ایجاد می شود.
اعاده حیثیت در قانون جدید
در قانون مجازات اسلامی جدید سال 1392 به ویژه در مواد 25 تا 27، اعاده حیثیت به صورت قانونی مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس این مواد:
در محکومیت های تعزیری درجه 6 تا 8، پس از گذشت 3 سال از اجرای حکم و عدم ارتکاب جرم جدید، آثار تبعی جرم رفع می گردد. در محکومیت های سنگین تر، مدت زمان بیشتری برای رفع آثار تبعی در نظر گرفته می شود. اگر فردی در طول این مدت مرتکب جرم نگردد و حسن رفتار از خود نشان دهد، اعاده حیثیت صورت می گیرد.
همچنین، در قوانین جدید، برخی از محدودیت های اجتماعی همچون محرومیت از اشتغال، نامزدی، انتخابات یا تصدی شغل های حساس، پس از اعاده حیثیت به طور رسمی برداشته می شود.
بیشتر بخوانید: مجازات فحاشی و تهدید + اثبات فحاشی
جریمه نقدی اعاده حیثیت
در اعاده حیثیت، گاهی ممکن است دادگاه در جریان دعوای افترا، نشر اکاذیب یا شکایت واهی، علاوه بر صدور حکم برائت یا رد اتهام، به پرداخت جریمه نقدی نیز رای صادر نماید. این جریمه به عنوان بخشی از جبران خسارت معنوی یا مادی فرد متضرر محسوب می گردد. مبلغ جریمه با توجه به شدت آسیب وارد شده، نوع اتهام، رسانه ای شدن موضوع و وضعیت اجتماعی فرد تعیین می شود.
شرایط اعاده حیثیت
برای اینکه فردی بتواند از حق اعاده حیثیت استفاده نماید، شرایطی وجود دارد که مهمترین آن ها به شرح زیر می باشند:
- اجرای کامل مجازات: فرد باید تمام مجازات (حبس، جزای نقدی، شلاق و…) را تحمل کرده باشد.
- عدم ارتکاب جرم جدید: تا پایان مدت قانونی معین شده، نباید جرم جدیدی انجام شود.
- اثبات حسن رفتار: گواهی حسن شهرت از مراجع محلی یا اشخاص موثق می تواند در روند رسیدگی موثر واقع شود.
- ارائه درخواست به مرجع صالح: در اعاده حیثیت قضایی، فرد باید به دادگاه کیفری محل اقامت خود یا محل اجرای حکم مراجعه نماید و درخواست رسمی ارائه دهد.
- نبود موانع قانونی: برخی جرایم خاص مانند جاسوسی، تجاوز به عنف و محاربه ممکن است شامل اعاده حیثیت نشوند یا شرایط خاصی را داشته باشند.
چگونه اعاده حیثیت کنیم؟
مراحل اعاده حیثیت عبارتند از:
- جمع آوری مدارک: شامل حکم قبلی، گواهی اجرای حکم، گواهی عدم سوء پیشینه، و گواهی حسن شهرت می شود.
- تنظیم دادخواست: در آن باید دقیق توضیح دهید که به چه دلیل خواهان اعاده حیثیت هستید.
- ثبت در دادگاه کیفری صالح: معمولاً ثبت باید در دادگاه کیفری محل سکونت یا محل صدور حکم صورت گیرد.
- رسیدگی قضایی: قاضی با بررسی مدارک، ممکن است از ضابطین برای تحقیق در خصوص حسن رفتار فرد کمک بگیرد.
- صدور رأی: در صورت احراز شرایط، دادگاه حکم به اعاده حیثیت صادر خواهد کرد و فرد می تواند از آثار اجتماعی و حقوقی این حکم نیز بهره مند گردد.
مجازات اعاده حیثیت کیفری
اعاده حیثیت به خودی خود شامل مجازات نیست، اما درخواست نادرست یا سوءاستفاده از آن می تواند پیامدهای کیفری به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال، اگر شخصی به ناحق دیگران را به افترا یا نشر اکاذیب متهم نماید و در ادامه اعاده حیثیت را خواستار شود، ممکن است به جرم شکایت واهی یا افترا تحت پیگرد قرار گیرد.
همچنین اگر کسی ادعای کذب اعاده حیثیت نماید یا مدارک جعلی ارائه دهد، مطابق قانون به مجازات جعل اسناد و فریب دادگاه محکوم می گردد.
بیشتر بخوانید: قانون جدید حجاب + مجازات انواع بی حجابی
اعاده حیثیت بعد از تبرئه
اگر فردی در جریان دادرسی از اتهامی تبرئه شود، می تواند برای جبران لطمه به آبرو و اعتبار اجتماعی خود، اقدام به اعاده حیثیت نماید. در این حالت، درخواست اعاده حیثیت بیشتر جنبه مدنی دارد و شامل موارد زیر می شود:
- انتشار حکم برائت در رسانه ها
- دریافت خسارت مادی و معنوی
- حذف سوابق اتهامی از پرونده قضایی یا اداری
- اعاده حیثیت در شکایت واهی
در مواردی که شخصی به صورت کذب یا بی اساس مورد شکایت قرار می گیرد و بعد از رسیدگی تبرئه می شود، می تواند از طریق اعاده حیثیت، حیثیت از دست رفته اش را بازیابد. همچنین ممکن است علیه شاکیِ کاذب، به جرم شکایت واهی یا افترا اعلام جرم گردد. طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی در این زمینه تصریح کرده است که هرکس به دروغ دیگری را متهم سازد، مشمول مجازات حبس یا شلاق خواهد شد.
تفاوت افترا با اعاده حیثیت
در حقوق کیفری، افترا و اعاده حیثیت دو مفهوم متفاوت هستند که در عمل گاهی با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند:
تفاوت اصلی بین افترا و اعاده حیثیت در ماهیت و نقش آن‌ها در فرآیند حقوقی است. افترا یک جرم می باشد و زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی عمداً و بدون دلیل قانونی، نسبت دروغ و بی‌اساس به فرد دیگری بدهد، مانند اتهام به سرقت یا فساد، بدون ارائه دلیل یا مدرک. در این حالت، شخصی که مورد افترا قرار گرفته، می‌تواند از افترازننده شکایت نماید. اما اعاده حیثیت یک حق قانونی برای بازگرداندن اعتبار اجتماعی و حیثیت از دست‌رفته می باشد و معمولاً پس از آن مطرح می‌شود که شخصی تبرئه شده یا بی‌گناهی او در دادگاه اثبات شده باشد.
در واقع، اعاده حیثیت پاسخی به آسیبی است که اعتبار فرد در نتیجه‌ی محکومیت قبلی یا اتهام ناروا دیده می شود و هدف آن جبران وجهه خدشه‌دارشده‌ی فرد در جامعه می باشد. بنابراین، افترا جنبه کیفری دارد و مجازات در پی دارد، در حالی که اعاده حیثیت اقدامی ترمیمی و احیای حقوق معنوی فرد می باشد.
همچنین، در کنار افترا، جرم قذف نیز یکی از مصادیق لطمه به حیثیت افراد است که با تفاوت هایی نسبت به افترا، مستوجب مجازات خاص خود می‌باشد.
جمع بندی اعاده حیثیت
اعاده حیثیت یکی از نهادهای مهم در حقوق کیفری و مدنی ایران می باشد که می کوشد عدالت ترمیمی را محقق سازد. بازگرداندن اعتبار به فردی که از نظر اجتماعی یا قضایی متضرر شده، هم راستا با اصل کرامت انسانی و عدالت اجتماعی می باشد. در دنیای امروز که آبرو به راحتی در معرض خدشه قرار می گیرد، استفاده صحیح از ابزارهایی همچون اعاده حیثیت، می تواند توازن بین حقوق فردی و نظم عمومی را حفظ کند. بهره گیری از مشاوره تخصصی بهترین وکیل کیفری شیراز در مسیر اعاده حیثیت، ضامن موفقیت بیشتر در این فرآیند خواهد بود.
