یکی از مهم ترین اصول در معاملات، رعایت انصاف و تعادل میان طرفین قرارداد می باشد. اما گاهی ممکن است یکی از طرفین معامله دچار ضرر و زیان فاحشی شود که ناشی از عدم آگاهی از ارزش واقعی کالا یا خدمات مورد معامله باشد. در چنین شرایطی، قانون به طرف زیان دیده حق فسخ قرارداد را می دهد که به آن خیار غبن می گویند. این حق یکی از خیارات قانونی است که به افراد امکان می دهد که در صورت وجود اختلاف فاحش در ارزش معامله، قرارداد را فسخ نمایند. در این مقاله به بررسی شرایط اعمال خیار غبن، فوریت آن، تفاوت آن با تدلیس و سایر نکات مهم خواهیم پرداخت.
شرایط اعمال خیار غبن
برای اینکه خیار غبن قابل اعمال باشد، باید شرایطی ایجاد شود که عبارتند از:
- وجود تفاوت فاحش در ارزش معامله: اختلاف قیمت باید در حدی باشد که از نظر عرفی و اقتصادی قابل قبول نباشد. به عنوان نمونه، اگر یک ملک با قیمت بسیار پایین تر از ارزش واقعی خود فروخته شود، این امر می تواند دلیلی برای اعمال خیار غبن شود.
- عدم آگاهی طرف زیان دیده: اگر فردی با علم به تفاوت قیمت معامله را انجام دهد، نمی تواند به خیار غبن استناد نماید. به همین دلیل، بررسی و اطلاع از ارزش واقعی مورد معامله بسیار حائز اهمیت می باشد.
- عدم توافق قبلی بر اسقاط خیار غبن: در صورتی که طرفین قرارداد در هنگام تنظیم معامله، حق استفاده از خیار غبن را از خود سلب کرده باشند، این خیار قابل اعمال نخواهد شد.
- احراز ضرر فاحش توسط دادگاه: در صورت وجود اختلافات، دادگاه موظف است میزان غبن را بررسی و تعیین نماید. در این راستا، معمولاً از کارشناسان رسمی دادگستری برای ارزیابی میزان تفاوت قیمت استفاده می کنند.
بیشتر بخوانید: شرایط ابطال سند رسمی + مدارک لازم و هزینه
آیا خیار غبن فوری است؟
یکی از سوالات مهم در خصوص خیار غبن، فوریت یا عدم فوریت آن می باشد. بر اساس اصول حقوقی، برخی از خیارات دارای فوریت هستند و باید بلافاصله پس از اطلاع از علت آن ها اعمال گردند.
در مورد خیار غبن، این خیار به صورت فوری است، یعنی به محض اطلاع از تفاوت فاحش در ارزش معامله، فرد زیان دیده باید در اولین فرصت نسبت به اعمال آن اقدام نماید. در غیر این صورت، ممکن است این حق از بین برود. البته، تشخیص این فوریت به عرف و شرایط خاص هر پرونده نیز بستگی دارد. برخی رویه های قضایی مدت زمان مشخصی را برای اعمال این خیار تعیین نمی کنند، اما تاخیر طولانی در اعمال آن می تواند به عنوان رضایت ضمنی تفسیر گردد.
در صورتی که معامله فسخ نشود یا فرد زیان دیده بخواهد خسارت دریافت کند، می تواند از طریق مراجع قضایی برای درخواست خسارت اقدام نماید.
چه زمانی باید خیار غبن را اعمال کرد؟
خیار غبن باید در اولین فرصت بعد از آگاهی از غبن اعمال گردد. در غیر این صورت، اگر فرد به معامله ادامه دهد و از فسخ آن خودداری نماید، ممکن است این حق را از دست بدهد. نکات مهم در این زمینه به شرح زیر می باشد:
- اگر خریدار یا فروشنده بعد از اطلاع از غبن، همچنان معامله را ادامه دهند، این امر می تواند به عنوان رضایت ضمنی تلقی شود و حق فسخ از بین برود.
- در مواردی که اختلاف در میزان غبن وجود دارد، فرد متضرر می تواند به مراجع قضایی مراجعه نماید.
- اگر قراردادی دارای شرط اسقاط کافه خیارات باشد، خیار غبن قابل اعمال نخواهد بود.
توصیه می شود قبل از امضای هر قراردادی، متن آن به دقت بررسی نمایید. همچنین می توانید از بهترین وکیل ملکی شیراز مشاوره حقوقی دریافت کنید.
تفاوت خیار غبن با تدلیس
خیار غبن و تدلیس هر دو مربوط به حقوق متضرر در معامله می باشند، اما تفاوت های مهمی نیز دارند:
- مبنای خیار غبن: خیار غبن بر اساس تفاوت فاحش در ارزش معامله می باشد، بدون اینکه لزوماً فریب یا سوءنیتی در کار باشد.
- مبنای تدلیس: در تدلیس، یکی از طرفین عمداً با ارائه اطلاعات نادرست، طرف مقابل را فریب دهد و او را به انجام معامله ترغیب نماید.
- حق فسخ در خیار غبن: در خیار غبن، صرف وجود اختلاف فاحش در ارزش معامله حق فسخ را فراهم می سازد.
- حق فسخ در تدلیس: در تدلیس، اثبات فریب و نادرستی اطلاعات ضروری می باشد.
بنابراین، اگر کسی در اثر تفاوت قیمت فاحش معامله کند، می تواند به خیار غبن استناد نماید، اما اگر معامله با فریب و اطلاعات نادرست انجام شده باشد، موضوع مربوط به خیار تدلیس خواهد بود.
اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن فاحش
در برخی معاملات، طرفین به دلایل مختلفی تصمیم می گیرند تمام خیارات قانونی خود را ساقط نمایند. اصطلاح اسقاط کافه خیارات به معنای صرف نظر کردن از همه حقوق فسخ معامله است، حتی در صورت وجود غبن فاحش. در صورتی که یکی از طرفین به دلیل وجود شرایط خاص، بخواهد قرارداد را به‌طور کامل باطل کند، لازم است با شرایط قانونی ابطال قرارداد آشنا باشد.
آثار اسقاط کافه خیارات:
- اگر در قراردادی ذکر شود که اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن فاحش، طرفین دیگر نمی توانند به خیار غبن استناد نمایند.
- در برخی موارد، دادگاه ممکن است به دلیل شرایط خاص و رعایت عدالت، این شرط را نادیده بگیرد، اما معمولاً در قراردادهای رسمی معتبر می باشد.
در برخی قراردادها، طرفین علاوه بر اسقاط خیارات، مبلغی به‌عنوان خسارت قراردادی تعیین می‌کنند.
خیار غبن فاحش چیست؟
غبن در معاملات دو نوع است:
- غبن عادی: زمانی که تفاوت قیمت وجود دارد، اما در حدی نمی باشد که موجب ضرر قابل توجه طرف مقابل گردد.
- غبن فاحش: زمانی که اختلاف قیمت بسیار زیاد باشد و عرف آن را غیرمنطقی تلقی کند.
ملاک تشخیص غبن فاحش:
- عرف جامعه تعیین کننده میزان غبن فاحش می باشد.
- معمولا دادگاه ها با ارجاع به کارشناسان رسمی، میزان غبن را مشخص می کنند.
- در صورت وجود غبن فاحش و عدم اسقاط خیار، فرد متضرر می تواند قرارداد را فسخ نماید.
نتیجه گیری خیار غبن
خیار غبن یکی از ابزارهای قانونی است که از حقوق طرفین معامله محافظت می کند و به افراد اجازه می دهد در صورت وجود اختلاف فاحش در ارزش معامله، قرارداد را فسخ نمایند. این حق باید در اولین فرصت پس از اطلاع از غبن اعمال گردد، در غیر این صورت ممکن است ازبین برود. با این حال، اگر در قرارداد شرط اسقاط کافه خیارات درج شده باشد، اعمال این خیار امکان پذیر نخواهد بود.
همچنین، خیار غبن با تدلیس تفاوت هایی دارد و تنها در صورتی اعمال می شود که تفاوت قیمت ناشی از غفلت یا عدم اطلاع شخص باشد، نه فریب و نیرنگ. از این رو، توصیه می کنیم پیش از انجام هر معامله ای، با وکلای حقوقی نظیر بهترین وکیل شیراز مشورت شود تا از وقوع ضرر و زیان جلوگیری گردد.
