یکی از مفاهیم پرتکرار حقوقی که احتمالا شما هم بارها آن را شنیده‌اید؛ اصطلاح تعارض منافع و انواع آن است. این مفهوم حقوقی به ریشه و بنیاد فساد در گروه‌های مختلف حاکمیتی (از ادارات و کمپانی‌های کوچک گرفته تا نهادها و سازمان‌های بزرگ‌تر) اشاره دارد. از همین رو، بسیاری از کمپانی‌ها و سازمان‌ها درصدد برطرف سازی این تضاد هستند تا بتوانند از کسب و کار خود محافظت نمایند.
چرا که تضاد منافع تاثیر مستقیم و عمیقی بر عملکرد کارمندان و در نتیجه موفقیت سازمان و کمپانی مورد نظر دارد. در برخی از موارد این نوع تضاد، آشکار و واضح نیستند؛ پس آشنایی با مفهوم و ماهیت این تناقضات جهت پیشگیری از درگیری با کارفرما ضروری می‌باشد. از این رو در این مقاله توضیح می‌دهیم که تعارض منافع چیست؟ انواع آن کدام است؟ و چگونه می‌توان با تکیه بر تجارب ارزشمند بهترین وکیل شیراز، این مسئله را حل یا از رخ دادن آن جلوگیری نمود. پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای مقاله ما را همراهی نمایید.
تعارض منافع چیست؟
منظور از تقابل یا تضاد منافع زمانی است که شخص به دلیل موقعیت و شرایطش ناگزیر شود از میان نفع خود، منفعت سازمان یا منفعت افراد دیگر، فقط یکی را انتخاب نماید. به زبان دیگر، در شرایطی که منفعت و اولولیت‌های فردی شخص با وظایف حرفه‌ای‌اش در تضاد قرار بگیرد؛ تضاد منافع رخ می‌دهد. این منفعت می‌تواند تحت تاثیر عوامل خانوادگی، مالی و اجتماعی قرار داشته باشد و فرد را سر دوراهی برای انتخاب منفعت عمومی و منفعت شخصی قرار دهد.
برای درک بهتر به این مثال توجه نمایید: فرض کنید شخصی دو شغل مختلف دارد؛ ساعت شروع و پایان یکی از مشاغل وی از ۸ صبح تا ۱۴ است. از طرفی شغل دیگرش ساعت ۱۳ شروع می‌شود. بنابراین فرد مجبور می‌شود برای رسیدن به شغل دوم زودتر محل کار اولش را ترک نماید. در چنین موقعیتی شخص مذکور دچار تضاد منفعت می‌شود.
انواع تعارض منافع کدام است؟
بدیهی است که اگر قصد پیشگیری و جلوگیری از هرگونه فساد را داشته باشید؛ ابتدا باید ریشه‌های آن را شناسایی کرد. شناخت و آگاهی از تعارض منافع و انواع آن نیز به عنوان شناسایی ریشه وقوع فساد بسیار اهمیت دارد. از این رو لازم است با انواع تعرض منفعت آشنا شوید. انواع تضاد منفعت را می‌توان با توجه به شرایط روی دادن آن اتفاق به گروه‌های مختلفی تقسیم کرد که اصلی‌ترین گروه‌ها شامل تعارض منافع نظام‌مند یا غیرنظاممند، بالقوه یا بالفعل و مالی یا غیرمالی می‌شود. به علت اهمیت و ضرورت آشنایی با این موارد، در ادامه هریک از آنها را به تفصیل بررسی خواهیم نمود.
تعارض نظام‌مند یا غیرنظاممند در منافع
منظور از تعارض غیر نظام‌مند زمانی است که فرد یا سازمان در سمت یا موقعیتی خاص قرار گرفته باشد، در حالی که فرد دیگری در آن جایگاه و موقعیت قرار بگیرد، مغایرت برطرف می‌شود. به بیان دیگر، در چنین شرایطی تناقض مخصوص آن جایگاه یا موقعیت نیست، بلکه ناظر به فردی است که آن جایگاه به وی تعلق گرفته است.
چرا که همه افراد، منفعت و موقعیت‌های متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند که بدون شک در تقابل با منافع سازمان یا افراد قرار می‌گیرد. این در حالیست که در تضاد نظام‌مند تفاوتی ندارد که چه شخصی به چه مشخصات و شرایطی، جایگاه و موقعیت مورد نظر را به عهده می‌گیرد. در حقیقت هر فردی که در این سمت قرار بگیرد، با تضاد بین منفعت شخصی و سازمانی روبرو می‌شود که مسئله‌ایی ریشه‌دار و عمیق است.
تعارض بالقوه یا بالفعل
نوع دیگری از تعارض منافع و انواع آن بین فرد و سازمان، تقابل بالفعل و بالقوه نام دارد. تعارض بالقوه به این معنی است که یک فرد یا سازمان دلیل احتمال ایجاد اختلاف بین فرد و سازمان می‌باشد. برای مثال، زمانی که مدیر کمپانی یا سازمان برای موقعیت‌های شغلی مهم از خویشاوندان و بستگان نزدیک خود استفاده می‌کند؛ شرایط بروز تناقض بالقوه به وجود می‌آورد.
پس اگر فرد مورد نظر اشتباه یا خطایی انجام دهد؛ مدیر برای توبیخ و تنبیه وی دچار مغایرت می‌شود و نمی‌تواند تصمیم بگیرد که باید به نفع کارمندی که از اقوام خود است یا بر اساس سیاست‌ها و قوانین سازمان رفتار نماید. از طرفی منظور از تعارض بالفعل نیز این است که تقابل در گذشته روی داده یا هم اکنون در حال روی دادن است.
خویشاوند سالاری در تعارض بالقوه یا بالفعل
یکی از رایج‌ترین نمونه‌های تضاد بالقوه یا بالفعل مربوط به استخدام، ترفیع موقعیت و رفتارهای ویژه با فرد یا افرادی از اقوام یا دوستان نزدیک است. در چنین شرایطی آن فرد از مزایایی برخوردار می‌شود که شایستگی آنها را ندارد. لازم به ذکر است که این نوع تناقض می‌تواند در انواع سازمان‌ها، کمپانی‌ها و ادارات رخ دهد.
به این معنا که حتی در شرکت‌های خصوصی نیز این نوع تقابل رایج است. یعنی ممکن است هر کدام از شرکا به دلیل میزان سهم و مسئولیت خود تصمیم بگیرند دوستان خود را استخدام نموده و با آنها رفتار ویژه‌ایی داشته باشند. از این رو پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی بیشتر با میزان مسئولیت شرکا و سهامداران شرکت‌های خصوصی، مقاله «مسئولیت شرکا در شرکت های سهامی خاص» را مطالعه نمایید.
تعارض مالی یا غیرمالی
سومین و آخرین تقسیم بندی مربوط به تعارض منافع به حوزه‌های مالی یا غیرمالی تعلق دارد. این نوع تضاد زمانی رخ می‌دهد که علت تضاد امور مالی باشد و منفعت تحت تاثیر این امور قرار بگیرند. اما اگر تناقضات به علت مسائل شخصی، خانوادگی، اجتماعی و عاطفی رخ دهد و هیچ مورد مالی و مادی در آن دخیل نباشد؛ تضاد غیرمالی اتفاق می‌افتد. توجه داشته باشید که تفاوتی ندارد چه نوع تناقضی اتفاق افتاده باشد؛ در صورت قرار گرفتن در چنین شرایطی بهتر است برای جلوگیری از اتفاقات بدتر از بهترین وکیل شیراز وقت مشاوره بگیرید.
تفاوت تعارض منافع فردی و سازمانی چیست؟
در شرایطی که نفع شخصی فرد با تعهدات وی در تضاد باشد؛ تقابل نفع فردی رخ می‌دهد. اما تعارض منافع سازمانی هنگامی رخ می‌دهد که انجام مسئولیت‌ها و تعهدات مربوط به سازمان در تضاد با منافع خود سازمان باشد. همانطور که مشاهده کردید تعریف تضاد نفع فردی با تضاد نفع سازمانی کاملا متفاوت از یکدیگر می‌باشند.
در حقیقت نمونه اول را می‌توان در دسته تضاد منفعت فرد محور (قرار گرفتن اولویت‌های فرد در مقابل تعهداتش) و مورد دوم را در دسته تضاد منافع سازمان محور (قرار گرفتن منفعت یک سازمان در برابر وظایف خاص خود سازمان) قرار داد. به همین جهت، برای درک بهتر تفاوت این دو تضاد در ادامه نمونه‌های رایجی از این موارد را معرفی می‌کنیم.
نمونه‌هایی از تفاوت تعارض منافع فردی و سازمانی
یکی از مثال‌های رایج در رابطه با تعارض منافع و انواع آن در سازمان، زمانی است که سازمان مورد نظر وظیفه نظارت بر اقدامات سازمان‌های رقیب خود را برعهده داشته باشد و این اقدامات مشمول جریمه‌ای شوند که خود سازمان آن را تعیین کرده است. همچنین اگر مدیر بخشی از سازمان با یک سازمان دیگر قراردادی ببندد که به نفع خود و به ضرر سازمان باشد؛ در منافع سازمان تضاد ایجاد می‌شود.
مثال دیگری در این زمینه، اگر مسئول جمع آوری اطلاعات محرمانه یک سازمان، اطلاعاتی را پیدا کند که به نفع خودش باشد؛ همچنان تقابل سازمانی صورت می‌گیرد. اگر همچنان درباره این نوع تضاد سوال و ابهاماتی ذهنتان را مشغول کرده است؛ می‌توانید از بهترین وکیل شیراز کمک بگیرید.
