در زندگی مشترک، ادامه رابطه زناشویی در برخی موارد با چالش‌ها و ناهماهنگی‌هایی مواجه می‌شود که گاه منجر به پایان این رابطه می شود. در نظام حقوقی ایران، دو راه اصلی برای پایان دادن به نکاح وجود دارد: طلاق و فسخ نکاح. هرچند نتیجه هر دو، انحلال ازدواج است، اما از نظر حقوقی، مبنای کاملاً متفاوتی دارند و آثار متنوعی در پی دارد. در این مقاله از وب سایت وکیل شیراز، به بررسی دقیق فسخ نکاح، تفاوت آن با طلاق، شرایط فسخ ازدواج، روند قانونی و آثار مالی و غیرمالی آن خواهیم پرداخت.
فسخ نکاح چیست؟
فسخ نکاح، انحلال عقد ازدواج به دلیل بروز یک یا چند مورد مشخص قانونی است که ادامه رابطه زوجیت را غیرممکن می‌سازد. این موارد شامل عیوب جسمی یا روانی، تدلیس، جنون، یا ناتوانی جنسی طرف مقابل است. فسخ نکاح، برخلاف طلاق، ماهیت یک‌طرفه دارد، به این معنا که اگر یکی از زوجین دلایل قانونی داشته باشد، میتواند با اثبات آن، ازدواج را منحل کند.
مهم‌ترین مواردی که موجب فسخ نکاح می‌شوند:
- عنن یا ناتوانی جنسی مرد به شرط عدم درمان در یک سال
- جنون زوج یا زوجه
- بیماری‌های خطرناک مانند جذام یا برص
- تدلیس در ازدواج ( مثل پنهان‌کاری درباره سلامت روان یا سوءسابقه)
- خصاء، قرن یا افضاء در مرد
- نابینایی دو چشم در زن (با تحقق شرایط خاص)
فسخ ازدواج تنها در شرایط خاص امکان‌پذیر می باشد و صرف اختلافات عادی یا مشکلات روزمره، مجوز محسوب نمی‌شود.
بیشتر بدانید : عسر و حرج چیست؟ شرایط و موارد طلاق عسر و حرج
تفاوت‌های اصلی بین فسخ نکاح و طلاق
اگرچه هدف هر دو، پایان دادن به رابطه زوجیت است، اما میان فسخ نکاح و طلاق از نظر تشریفات، آثار و اختیار قانونی تفاوت‌های جدی وجود دارد که به شرح زیر می باشند:
- راه‌حل و تشریفات قانونی
طلاق، نیازمند طی مراحل رسمی از جمله ارائه دادخواست، داوری، حضور در جلسات مشاوره خانواده و اخذ رأی دادگاه می باشد. تشریفات طلاق ممکن است طولانی و پرهزینه باشد، اما فسخ نکاح با اثبات یکی از موارد قانونی، طرف ذی‌حق میتواند با اعلام فسخ، ازدواج را منحل سازد. در این صورت نیازی به گواهی عدم امکان سازش یا جلسات مشاوره ندارد و در مواردی حتی بدون حضور طرف مقابل نیز اجرا می‌شود. - حق رجوع و آثار آن
در طلاق رجعی، مرد در دوران عده حق رجوع دارد و زن همچنان به عنوان همسر وی شناخته می‌شود. اما در فسخ نکاح، رجوع معنایی ندارد و رابطه زوجیت به طور قطعی و غیرقابل بازگشت منحل می‌شود. - قابلیت اعمال توسط زن یا مرد
در طلاق، مرد به صورت مطلق حق طلاق دارد و زن تنها در شرایط خاص (عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه، ترک زندگی و…) میتواند اقدام به طلاق کند. اما در فسخ نکاح، زن و مرد هر دو در صورت تحقق شرایط، حق برابر دارند. به عنوان نمونه، زمانی که زن میتواند به علت عنن مرد یا فریب در ازدواج، فسخ نکاح را اعلام کند.
برای آشنایی با مراحل قانونی طلاق و انتخاب فردی متخصص جهت پیگیری پرونده، توصیه می‌شود از بهترین وکیل طلاق در شیراز کمک بگیرید.
آثار فسخ نکاح بر حقوق مالی و غیرمالی زوجین
فسخ نکاح آثار متعددی در زمینه مالی و غیرمالی دارد که در مواردی مشابه طلاق و در مواردی متفاوت از آن است:
- مهریه : اگر رابطه نزدیکی بین زوجین صورت نگرفته باشد، زن میتواند نصف مهریه خود را دریافت کند، اما در صورت وقوع رابطه، تمام مهریه به زن تعلق می‌گیرد.
- نفقه : نفقه تنها تا زمان فسخ قابل مطالبه می باشد و پس از آن، تعهدی وجود ندارد. در مدت عده فسخ نکاح، زن مستحق نفقه نیست، مگر در صورت بارداری یا شرایط خاص.
- عده : زن پس از فسخ ازدواج نیز باید عده نگه دارد. عده فسخ نکاح در صورت وقوع نزدیکی، سه طُهر (در زنان غیر باردار) یا سه ماه قمری است. اما اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن عده ندارد.
- حضانت فرزند : فسخ نکاح، اثری بر حق حضانت ندارد و مانند طلاق، حضانت بر اساس مصلحت کودک، سن او و قوانین مرتبط تعیین می‌گردد.
مطالعه مرتبط: طلاق خلعی چیست
قابلیت فسخ توسط زن یا مرد
برخلاف طلاق که ابزار قانونی غالباً در دست مرد است، در فسخ نکاح، زن نیز در شرایط برابر میتواند از این حق استفاده کند.به عنوان نمونه:
اگر مرد، بیماری مسری یا عیب مهم را پنهان کرده باشد، زن حق فسخ نکاح دارد.
در صورتی که زن از ازدواج با مردی مجنون یا ناتوان جنسی اطلاع نداشته باشد، قانوناً میتواند نکاح را فسخ نماید.
مرد نیز میتواند در صورت کشف تدلیس، جنون یا بیماری خاص در زن، اقدام به فسخ نماید.
آثار فسخ نکاح بر حقوق مالی و غیرمالی زوجین
فسخ نکاح یکی از روشهای انحلال عقد ازدواج است که در پی وجود عیوب خاص یا تخلف از شرایط ضمن عقد، بدون رضایت طرفین و به صورت یک‌جانبه انجام می‌شود. از نظر حقوق مالی، فسخ نکاح میتواند تأثیراتی مشابه طلاق داشته باشد، اما در مواردی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. اگر نزدیکی میان زوجین صورت نگرفته باشد، زن تنها مستحق نصف مهریه می شود و اگر نزدیکی انجام شده باشد، مهریه به‌طور کامل باید پرداخت شود. در برخی موارد مانند فسخ به علت عیوب زن، زن حتی ممکن است مستحق مهریه نباشد. همچنین، نفقه‌ی ایام گذشته در صورت اثبات عدم تمکین پرداخت نمی‌شود، اما اگر فسخ به دلیل عیوب مرد باشد، زن میتواند حقوق مالی از جمله مهریه را به‌طور کامل دریافت نماید. برای پیگیری قانونی، مشورت با وکیل مطالبه مهریه در شیراز میتواند بسیار مفید باشد.
جهت مطالعه بیشتر : راه های مطالبه ی مهریه + مراحل آن
از منظر حقوق غیرمالی، فسخ نکاح رابطه‌ی زوجیت را به‌طور کامل و از زمان اعلام فسخ قطع می‌کند، بدون اینکه نیاز به طلاق رسمی باشد. در نتیجه، آثار نسبی، مانند ارث بری، نیز پایان می‌یابد مگر اینکه فسخ بعد از نزدیکی باشد که در این صورت زن و شوهر تا زمان عده از یکدیگر ارث می‌برند. زن موظف به نگه‌داشتن عده فسخ است، مگر اینکه نزدیکی انجام نگرفته باشد.
همچنین حضانت فرزندان تابع همان قواعد کلی است که در طلاق اعمال می‌شود و تفاوتی از حیث فسخ وجود ندارد. به طور کلی، آثار فسخ بیشتر به ماهیت علت آن بستگی دارد و قانون برای هر مورد، شرایط خاصی را در نظر گرفته است.
نتیجه‌گیری
در مجموع، فسخ نکاح یکی از مهم‌ترین نهادهای حقوق خانواده در قانون ایران است که به طرفین امکان می‌دهد در صورت کشف عیوب یا تدلیس، عقد ازدواج را منحل سازند. این مفهوم از نظر تشریفات، آثار و حتی مرجع تصمیم‌گیری با طلاق تفاوت‌های جدی دارد و برخلاف آن، میتواند بدون نیاز به رأی قضایی و صرفاً با اثبات شرط فسخ اعمال گردد. در صورت بروز هرگونه مشکل در زندگی زناشویی یا شک و تردید درباره شرایط فسخ نکاح، توصیه می‌شود با وکیل شیراز سجاد محمدی در حوزه خانواده مشورت نمایید تا از حقوق خود آگاه شده و از تضییع شدن آن جلوگیری نمایید.
